Stanisław Balbus

prof. zwycz. w Katedrze Teorii Literatury

Wydziału Polonistyki

Uniwersytetu Jagiellońskiego

31-007 Kraków, ul. Gołębia 16

_______________________________________________________________________________________________

Opinia w związku z wnioskiem o dotację celową Funduszu Promocji Twórczości dla projektu muzyczno-poetyckiego Jacka Telusa

Jacek Telus jest artystą wielostronnie utalentowanym i pracowitym. Przede wszystkim jest muzykiem – kompozytorem, wykonawcą (wokalistą i instrumentalistą), ale także godnym uwagi poetą (wydał trzy tomiki wierszy, które można traktować jako teksty do własnych piosenek, lecz również jako interesującą poezję). Jako muzyk wydał kilkanaście dysków autorskich, pisał także muzykę i teksty słowne dla innych wykonawców. Jego działalność artystyczna rozwija się od początku lat 80. i przyjmuje różne formy. A ta różnorodność dotyczy po pierwsze zróżnicowania samej twórczości, obejmującej muzykę rokową, jazz, piosenkarstwo, muzykę do słuchowisk radiowych, seriali telewizyjnych i widowisk teatralnych, po drugie aktywności społeczno-artystycznej: zakładał własne zespoły, brał udział w polskich i zagranicznych festiwalach, prowadził intensywną międzynarodową współpracę artystyczną. Dał w Polsce i za granicą kilkaset indywidualnych koncertów estradowych i klubowych.

Całokształt jego twórczości muzycznej jest nie do ogarnięcia dla kogoś kto – jak ja – muzyką tzw. rozrywkową interesuje się w stopniu minimalnym. Znam natomiast dobrze już od kilku lat swoistą i odrębną gatunkowo jej część, moim zdaniem – najwartościowszą i najbardziej oryginalną. A mianowicie - stanowiącą właściwie osobny gatunek – tzw. poezję śpiewaną, wchodzącą na terytorium, by tak powiedzieć, „lżejszej muzyki poważnej”, gdzie J. Telus występuje zarazem w roli kompozytora i wykonawcy - solisty-wokalisty i instrumentalisty.

Ona szczególnie mnie zainteresowała i mam o niej bardzo wysokie zdanie – zarówno jako „zwykły słuchacz”, meloman, jak i jako literaturoznawca i badacz związków między muzyką a poezją. Znam kilka jego nagrań płytowych z tego zakresu: zarówno do własnych tekstów poetyckich, jak i do wierszy wybitnej poetki starszego pokolenia, Mieczysławy Buczkówny. Wielokrotnie słuchałem jego – moim zdaniem rewelacyjnych - kompozycji (i wykonań) kilkunastu wierszy poety niezwykle oryginalnego i wybitnego, a szczególnie mi bliskiego, Tadeusza Nowaka. Do tekstów tego poety muzykę pisało kilku znakomitych polskich kompozytorów; według mnie - muzyka J. Telusa jest wśród nich najznakomitsza, najlepiej oddająca ducha tej - niełatwej - poezji i przybliżająca ją szerszemu gronu odbiorców. Znam też dobrze kilkanaście jego kompozycji do wierszy Czesława Miłosza, tworzących zwarty cykl i wyrazistą, a oryginalną, propozycję interpretacyjną tego poety, która może oddać nie do przecenienia usługi w szerszym społecznym rozumieniu jego twórczości; z mojego zaś, literaturoznawczego punktu widzenia stanowi po prosu bardzo ciekawą, odkrywczą artystycznie propozycję interpretacyjną,

Równie wysokie mniemanie mam o kilkunastu pieśniach Telusa do wierszy ojca polskiej poezji nowoczesnej, Bolesława Leśmiana. Obydwaj ci poeci w pieśniach wrocławskiego kompozytora i wykonawcy zaczynają żyć w nowych artystycznych wymiarach i mają szansę zaistnieć na szerokich obszarach kultury współczesnej, docierając do - zwłaszcza młodego - uczestnika kultury masowej, nie tracąc nic ze swojej poetyckiej głębi i subtelności. Poznałem przy różnych okazjach także inne jeszcze próby umuzycznienia współczesnej poezji polskiej przez J. Telusa. I co ciekawe - mimo iż one dotyczą poezji bardzo wybitnej i stosunkowo dobrze znanej (m. in. Szymborskiej, Herberta, Gałczyńskiego, Broniewskiego), zawsze wnoszą do niej świeży punkt widzenia, wyrażony w znakomicie opanowanym języku muzycznym, świetnie za każdym razem zestrojonym artystycznie z językiem poetyckim, choć są to przecież języki tak nawzajem różne i wymagające za każdym razem odrębnego podejścia.

W szczególny jednak stopniu odnosi się to do obydwóch poetów, których dotyczy niniejszy wniosek, Leśmiana i Miłosza. Są to bez wątpienia najwybitniejsze zjawiska w poezji (nie tylko polskiej) XX wieku, a zarazem zjawiska skrajnie odmienne, leżące na przeciwstawnych biegunach artystycznych, estetycznych i światopoglądowych; obaj twórcy mieli też skrajnie odmienny stosunek do „muzyczności poezji” jako takiej. I Jacek Telus doskonale to wyczuwając, tę ich odmienność zachował, a nawet uwypuklił, a równocześnie równie głęboko w każdą z osobna wniknął. Tak w wypadku Leśmiana jak i Miłosza - jest to muzyczna interpretacja znakomita - subtelna, głęboka, dalece zróżnicowana, piękna muzycznie, oddająca klimat i wewnętrzne zróżnicowanie twórczości każdego z obydwu poetów, a przy tym naznaczona indywidualnym piętnem stylistycznym kompozytorskim.

Poza tym, że owe pieśni Jacka Telusa stanowią oryginalność wartość artystyczną same w sobie, stanowią one ważny czynnik edukacji społecznej w zakresie sztuki poetyckiej, poszerzają bowiem skutecznie dość przecież elitarne kręgi jej odbiorców, zwłaszcza w młodym pokoleniu, żyjącym w kręgu „kultury audiowizualnej”. Mówiąc najprościej - jest to także skuteczna a subtelna forma społecznej promocji najbardziej wartościowej współczesnej polskiej twórczości poetyckiej. Potwierdziły to wielokroć koncertowe występy Jacka Telusa tak w kraju jak za granicą, spotykające się zawsze z entuzjastycznym przyjęciem, z czego miałem niejeden raz bezpośrednie świadectwa.

W zakresie „poezji śpiewanej” (która ma wszak tak wybitnego patrona muzycznego jak Zygmunt Konieczny i jego „szkoła”) Jacek Telus jest niewątpliwą indywidualnością muzyczną i jako kompozytor, i jako wykonawca. Jego talent i pracowitość bez najmniejszych wątpliwości zasługują na pomoc finansową Kompetentnego Mecenatu.